Συλλαμβάνοντας τους Φρίντμαν [4/5]

Πρόκειται για ντοκιμαντέρ αλλά μη χασμουριέστε, εδώ δεν είναι κρατική τηλεόραση! Τα τελευταία χρόνια οι εισπρακτικές επιδόσεις ταινιών όπως η «Αγέλαστος Πέτρα» και ο «Ακήρυχτος Πόλεμος» απέδειξαν ότι το ντοκιμαντέρ είναι ένα κινηματογραφικό είδος που μπορεί να αφορά, να συγκινεί, να διασκεδάζει και να προκαλεί περισσότερο κι από ένα έργο fiction. Μια τέτοια περίπτωση έχουμε κι εδώ, με το φιλμ του Τζαρέκι ο οποίος ακτινογραφεί τον προαστιακό μικρόκοσμο της Αμερικής μέσα από μια υπόθεση που... παρατράβηξε από τα media και τις Αρχές στα 1987.

Η μεσοαστική οικογένεια των Φρίντμαν αποτελούσε ένα τυπικό παράδειγμα του λεγόμενου αμερικανικού ονείρου. Μορφωμένη, εικονικά ευτυχισμένη, με τρεις γιους, μια χαριτωμένη μαμά και έναν βραβευμένο επιστήμονα και δάσκαλο για πατέρα. Η λεπτομέρεια ότι ο Άρνολντ Φρίντμαν είχε παιδοφιλικές τάσεις που ξεπερνούσαν τη φαντασίωση (ο ίδιος δεν αρνήθηκε την ερωτική του δράση με νεαρά αγόρια) έμελλε να βγει στην επιφάνεια μέσω των ερευνών της αστυνομίας που απλώς αναζητούσε «εγκληματίες» οι οποίοι διακινούν περιοδικά παιδικής πορνογραφίας. Τα ίχνη ενός από αυτά, μέσω ταχυδρομείου, στέλνουν τους μπάτσους με ένταλμα έρευνας στην οικία των Φρίντμαν στο Λονγκ Αϊλαντ. Το αποτέλεσμα (πληθώρα παρόμοιου υλικού) παροτρύνει το FBI να προχωρήσει σε περαιτέρω ανακρίσεις και, ξαφνικά, το 1987 ο 56χρονος Άρνολντ και ο 18χρονος γιος του, Τζέσι, συλλαμβάνονται με 91 κατηγορίες για σεξουαλική παρενόχληση, κακοποίηση και σοδομισμό ανηλίκων αγοριών! Με βάση τις καταθέσεις, ο κύριος Φρίντμαν δεν δίδασκε απλώς προγραμματισμό και λειτουργίες Η/Υ στις τάξεις των δεκάχρονων μαθητών του...

Ακούγεται φρικτό. Η σκέψη και μόνο ίσως σας ενοχλεί αφάνταστα. Υπάρχουν, όμως, παράγοντες που μετατρέπουν τη θέαση αυτού του ντοκιμαντέρ σε κωμικοτραγική εμπειρία. Ο Τζαρέκι δε μας δίνει μια απάντηση, ούτε ήταν ικανός - μέσω των ερευνών του - να καταλήξει στο αν αυτοί οι δύο άντρες (και κατά συνέπεια και η οικογένειά τους) καταστράφηκαν ολοκληρωτικά για κάτι που όντως διαπράχθηκε! Οι κατηγορίες της Αστυνομίας βασίστηκαν αποκλειστικά σε καταθέσεις και όχι σε αληθινά στοιχεία ενοχής. Το ότι οι κατηγορούμενοι παραδέχτηκαν τα εγκλήματά τους ήταν ίσως λανθασμένος χειρισμός της υπεράσπισής τους που «παζάρευε» τις ποινές τους (και κυρίως την αθώωση του Τζέσι)! Το «θέαμα» το οποίο θα αντιμετωπίσετε στη μεγάλη οθόνη μοιάζει περισσότερο με ένα κράμα υστερίας από κοινωνικά στερεότυπα και φοβίες, εκφοβισμό και καθοδήγηση από τις Αρχές και «πανηγυριού» από τον ακόμη πιο αρρωστημένο Τύπο. Το μόνο που γνωρίζουμε πραγματικά είναι ότι ο Άρνολντ είχε κρυφές, ερωτικές επιθυμίες για μικρά αγόρια. Αρκούσε αυτό για να κατηγορηθεί και να καταδικαστεί σαν «μάγισσα» από τους πάντες, παρασύροντας μαζί του και άλλα αθώα θύματα;

Σε ένα στιγμιότυπο του φιλμ, ο νεαρός Τζέσι κάνει απλές μαθηματικές πράξεις με βάση τις καταγγελίες ενός δεκάχρονου που μαθήτευσε για δέκα μήνες στις τάξεις του κυρίου Φρίντμαν. Η κατηγορία κατά του Τζέσι μονάχα από αυτό το παιδί τον ήθελε υπεύθυνο για 31 περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης, δηλαδή τρεις φορές την εβδομάδα! Ο μαθητής, όμως, συμμετείχε μια φορά την εβδομάδα, για 1½ ώρα και γράφτηκε και για ένα δεύτερο δεκάμηνο, όπου έτυχε της ίδιας μεταχείρισης, με 41 κακοποιήσεις... Κι όλα αυτά χωρίς να υπάρχει οτιδήποτε ορατό ή ευδιάκριτα ενοχοποιητικό επάνω του.

Τα στοιχεία που μας δίνουν το δικαίωμα να αμφιβάλουμε ως θεατές είναι πολλά. Και ο Τζαρέκι ήταν απίστευτα τυχερός σε σχέση με το υλικό που πήρε στα χέρια του (το project δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα ντοκιμαντέρ με θέμα τους κλόουν της Νέας Υόρκης, μέχρι τη στιγμή που η συνέντευξή του με τον μεγαλύτερο γιο, Ντέιβιντ, αποκάλυψε κάτι πιο συναρπαστικό). Βλέπετε, η οικογένεια των Φρίντμαν ζούσε πάντοτε με μια κάμερα στο χέρι! Τα ναρκισσιστικά τους home videos μας δίνουν μια εικόνα αρκούντως ρεαλιστική, αληθινή, τραγική και μαρτυρούν την πτωτική πορεία... χωρίς αιχμαλώτους. Αν η ιστορία τους δε σας λέει τίποτα ειδησεογραφικά, θα προτιμήσω να κρατήσω το σασπένς της εξέλιξής της για την αίθουσα, όπου η ισορροπία ανάμεσα στο σοκ και το βιτριολικά σαρκαστικό θα σας ανατριχιάσει. Το «Συλλαμβάνοντας τους Φρίντμαν» μετατρέπεται χάρη σε αυτές τις σεκάνς σε ιδανικά οφθαλμολάγνο (ουχί σεξουαλικό, προσοχή) θέαμα που θα ζήλευε κάθε τηλεοπτικό reality σήμερα και η συμμετοχή σας στην ταινία κλείνει το μάτι σα να ήσασταν συμπαίκτης στην πιο γκροτέσκα φαντασία. Η δημόσια έκθεση των Φρίντμαν μέσα από το φιλμ είναι το χειρότερο κρούσμα δημόσιας εκπόρνευσης μπροστά από έναν φακό κάμερας.

Απορείτε ή αναζητάτε την αλήθεια μέσα από αυτό που φαντάζεστε ότι θα δείτε; Όχι άδικα. Ο ρόλος σας είναι μάλλον άβολος. Ο Τζαρέκι υπογράφει μια ταινία «λαϊκό δικαστήριο», όπου το κοινό παίρνει το ρόλο των ενόρκων που θα δώσουν βγαίνοντας από την αίθουσα την ετυμηγορία τους. Ήταν ένοχοι αυτοί οι άνθρωποι; Ή ήταν απλώς αξιολύπητοι; Το φιλμ κρατά τις ισορροπίες του εκ του ασφαλούς (η μοναδική ενοχή του σκηνοθέτη). Δεν παύει όμως να είναι και μια ταινία πάνω στη μνήμη. Το πόσο επιλεκτική ή περιοδική γίνεται η μνήμη μας, πόσο αλλάζει και πόσο διαστρεβλώνεται με βάση το εκάστοτε συμφέρον της συνείδησής μας. Πολλά τα ερωτήματα και επικίνδυνη και η κρίση σας. Γι’ αυτό αξίζει να δείτε την ιστορία των Φρίντμαν.

Capturing the Friedmans [2003] / για την Athens Voice